مفهوم شیطان

کلمه ی شیطان اسم جنس است و به هر موجودی که صاحب فتنه و شرّ باشد و یا اینکه موجب دوری از حق گردد، اطلاق می شود.(1) اگر ریشه ی شیطان از شطن باشد، به معنای «خالف» و «ابعد» یعنی مخالفت ورزید و دور نمود که این معنا منطبق به هر کردار و رفتار شیطان است. اگر از ریشه ی شیط باشد، به معنی احتراق است که اشاره به خلقت ناری او دارد و یا اشاره به عذاب و سوختن او در قیامت دارد. در قرآن کریم لفظ شیطان هم به صورت مفرد و هم به صورت جمع آمده است و هم بر انس و هم به جن اطلاق شده است. «شیاطین الانس و الجن...»اما کلمه ی ابلیس که اسم خاص است، از ریشه بلس به معنای کم خیر و بی خیر و یا به معنای یأس و ناامیدی است. ابلیس، مختص به نام شیطان بزرگ است که حضرت آدم (علیه السلام) را سجده نکرد و سایر شیاطین ذریه و اولاد اویند. اسم ابلیس، حارث و کنیه ی او ابومره است و چون او تکبر ورزید و حضرت آدم (علیه السلام) را سجده نکرد، از درگاه خداوند متعال رانده شد و از رحمت حق ناامید گشته و از ناامیدی همیشه محزون است. مدت عمر شیطان را شش هزار سال یا دوازده هزار سال و حتی چهل هزار سال نقل کرده اند(2). نام های دیگر شیطان بدین قرار هستند: ابلیس، عزازیل، حارث، و ابومره(3). امام هادی (علیه السلام) فرمودند: معنی رجیم این است که او با لعنت و تنفر رانده شده و از مکان های مقدس و خوب هم دور شده است. هیچ مؤمنی ابلیس را یاد نمی کند، الا او را لعنت کند.(4)
امام حسن عسگری (علیه السلام) فرمودند: شیطان به دور از هر چیز خیر و خوبی است، به لعن و نفرین از مکان های خیر رانده شده است.(5)

ابلیس و اولین قیاس

خداوند به شیطان فرمود: چه چیزی مانع شد که سجده نکردی آن زمان که تو را امر به سجده کردم؟ شیطان گفت: من از آدم بهتر هستم، زیرا مرا از آتش خلق نمودی و او را از خاک و گل. در روایت آمده است که ابلیس، نور روح آدم را با نور روح خود مقایسه کرد و دید که نور روح آدم از نور آتش بیشتر است. اما او خاک را با خودش مقایسه کرد و با اعتراض به خدا گفت: مرا از آتش آفریدی و او را از خاک، من او را سجده نمی کنم(6). با این عدم اطاعت، شیطان دچار کبر و استکبار گردید: « وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِیسَ أَبَى وَاسْتَکْبَرَ وَکَانَ مِنَ الْکَافِرِینَ»(7). آنگاه که فرمان دادیم ملائکه را سجده کنید برای آدم، پس همگی سجده کردند الا ابلیس که سرپیچی کرد و بزرگی ورزید و با این استکبار از کافران شد؛ و اولین سرپیچی را در میان جن و انس انجام داد: « وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِیسَ کَانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ »(8) و آنگاه که فرمان دادیم ملائکه را که سجده کنند برای آدم، سپس همگی سجده کردند، الا ابلیس که از جن بود. پس تمرّد کرد از فرمان پروردگارش.

بقیــه در ادامه مطلبــــــــــــ....