امام خمینى رحمه الله:

«عزادارى براى سیدالشهداء از افضل قربات و مایه تقویت روح ایمان و شهامت اسلامى و ایثار و فداکارى و شجاعت در مسلمین است .»

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

احکام مراسم عزاداری‏ برگرفته از کتاب اجوبه الاستفتائات

مقام معظم رهبری حضرت امام خامنه ای ^{(مدظله العالی)}

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

س ۱۴۴۰: در حسینیه‏ها و مساجد بیشتر مناطق به‌خصوص روستاها مراسم شبیه‏خوانی به اعتبار اینکه از سنتهای قدیمی است برگزار می‏شود که گاهی اثر مثبتی در نفوس مردم دارد، این مراسم چه حکمی دارند؟

ج: اگر مراسم شبیه‏خوانی مشتمل بر امور دروغ و باطل نباشند و مستلزم مفسده هم نباشند و با توجه به مقتضیات زمان باعث وهن مذهب حق هم نشوند، اشکال ندارند، ولی در عین حال بهتر است که به جای آنها، مجالس وعظ و ارشاد و ذکر مصائب حسینی و مرثیه خوانی بر پا شود.

س ۱۴۴۱: استفاده از طبل و سنج و شیپور و همچنین زنجیرهایی که دارای تیغ هستند در مجالس و دسته‏های عزاداری چه حکمی دارد؟

ج: اگر استفاده از زنجیرهای مزبور موجب وهن مذهب در برابر مردم شود و یا باعث ضرر بدنی قابل توجهی گردد، جایز نیست ولی استفاده از شیپور و طبل و سنج به نحو متعارف اشکال ندارد.

س ۱۴۴۲: در بعضی از مساجد در ایام عزاداری از عَلَم‏های متعددی استفاده می‏شود که دارای تزئینات زیاد و گرانبهایی است و گاهی موجب سؤال متدینین از اصل فلسفه آنها می‏گردد و در برنامه‏های تبلیغی خلل ایجاد می‏کند و حتّی با اهداف مقدس مسجد تعارض دارد، حکم شرعی در این رابطه چیست؟

ج: اگر قرار دادن آنها در مسجد با شئونات عرفی مسجد منافات داشته باشد و یا برای نمازگزاران مزاحمت ایجاد کند، اشکال دارد.

س ۱۴۴۳: اگر شخصی عَلَمی را برای عزاداری سیدالشهدا(علیه‏السلام) نذر کرده باشد، آیا جایز است مسئولین حسینیه از قبول آن خودداری کنند؟

ج: این نذر، متولّی حسینیه و هیأت امناء آن را ملزم به قبول عَلَم نمی‏کند.

س ۱۴۴۴: استفاده از عَلَم در مراسم عزاداری سیدالشهدا(علیه‌السلام) با قرار دادن آن در مجلس عزا یا حمل آن در دسته عزاداری چه حکمی دارد؟

ج: فی‌نفسه اشکال ندارد ولی نباید این امور جزء دین شمرده شوند.

س ۱۴۴۵: اگر بعضی از واجبات از مکلّف به سبب شرکت در مجالس عزاداری فوت شود مثلاً نماز صبح قضا شود، آیا بهتر است بعد از این در این مجالس شرکت نکند یا اینکه عدم شرکت او باعث دوری از اهل بیت(علیهم‌السلام) می‏شود؟

ج: بدیهی است که نمازِ واجب، مقدم بر فضیلت شرکت در مجالس عزاداری اهل‏بیت(علیهم‌السلام) است و ترک نماز و فوت شدن آن به بهانه شرکت در عزاداری امام حسین(علیه‌السلام) جایز نیست، ولی شرکت در عزاداری به‌گونه‏ای که مزاحم نماز نباشد ممکن و از مستحبات مؤکد است.

س ۱۴۴۶: در بعضی از هیأت‏های مذهبی مصیبت‏هایی خوانده می‏شود که مستند به مقتل معتبری نیست و از هیچ عالم یا مرجعی هم شنیده نشده است و هنگامی که از خواننده مصیبت از منبع آن سؤال می‏شود، پاسخ می‏دهند که اهل بیت(علیهم‌السلام) اینگونه به ما فهمانده‏اند و یا ما را راهنمایی کرده‏اند و واقعه کربلا فقط در مقاتل نیست و منبع آن هم فقط گفته‏های علما نمی‏باشد بلکه گاهی بعضی از امور برای مدّاح یا خطیب حسینی از راه الهام و مکاشفه مکشوف می‏شود، سؤال من این است که آیا نقل وقایع از این طریق صحیح است یا خیر؟ و در صورتی که صحیح نباشد، تکلیف شنوندگان چیست؟

ج: نقل مطالب به‌صورت مزبور بدون اینکه مستند به روایتی باشد و یا در تاریخ ثابت شده باشد، وجه شرعی ندارد مگر آنکه نقل آن به عنوان بیان حال به حسب برداشت متکلّم بوده و علم به خلاف بودن آن، نداشته باشد و تکلیف شنوندگان نهی از منکر است به شرطی که موضوع و شرایط آن نزد آنان ثابت شده باشد.

س ۱۴۴۷: از ساختمان حسینیه صدای قرائت قرآن و مجالس حسینی بسیار بلند پخش می‏شود به‌طوری که صدای آن از بیرون شهر هم شنیده می‏شود واین امر منجر به سلب آسایش همسایگان شده است و مسئولین و سخنرانان حسینیه اصرار به ادامه آن دارند، این عمل چه حکمی دارد؟

ج: اگر چه اقامه مراسم و شعائر دینی در زمانهای مناسب در حسینیه از بهترین کارها و جزو مستحبات مؤکد می‏باشد، ولی واجب است برگزارکنندگان مراسم و عزاداران تا حد امکان از اذیّت و ایجاد مزاحمت برای همسایگان بپرهیزند هرچند با کم‏کردن صدای بلندگو و تغییر جهت آن به طرف داخل حسینیه باشد.

س ۱۴۴۸: نظر شریف حضرتعالی نسبت به ادامه حرکت دسته‏های عزاداری در شبهای محرم تا نصف شب همراه با استفاده از طبل و نی چیست؟

ج: به راه انداختن دسته‏های عزاداری برای سیدالشهدا و اصحاب او(علیهم‌السلام) و شرکت در امثال این مراسم امر بسیار پسندیده ومطلوبی است و از بزرگترین اعمالی است که انسان را به خداوند نزدیک می‏کند، ولی باید از هر عملی که باعث اذیّت دیگران می‏شود و یا فی‏نفسه از نظر شرعی حرام است، پرهیز کرد.

س ۱۴۴۹: استفاده از آلات موسیقی مانند اُرگ (از آلات موسیقی و شبیه پیانو است) و سنج و غیر آنها در مراسم عزاداری چه حکمی دارد؟

ج: استفاده از آلات موسیقی، مناسب با عزاداری سالار شهیدان نیست و شایسته است مراسم عزاداری به همان صورت متعارفی که از قدیم متداول بوده برگزار شود.

س ۱۴۵۰: آیا آنچه متداول شده که به عنوان عزاداری برای امام حسین(علیه‌السلام) گوشت بدن را سوراخ کرده و قفل و سنگ کیلو به آن آویزان می‏کنند، جایز است؟

ج: این گونه اعمال که موجب وهن مذهب می‏شوند جایز نیست.

س ۱۴۵۱: اگر انسان در زیارتگاه‌های ائمه(علیهم‏السلام) خود را به زمین بیندازد و همانند بعضی از مردم که صورت و سینه خود را برزمین می‏مالند تا از آن خون جاری شود و به همان حالت وارد حرم می‏شوند، عمل کند چه حکمی دارد؟

ج: این اعمال که به عنوان اظهار حزن و عزاداری سنّتی و محبت ائمه(علیهم‏السلام) محسوب نمی‏شوند از نظر شرعی اعتباری ندارند، بلکه اگر منجر به ضرر بدنی قابل توجه و یا وهن مذهب شوند، جایز نیست.

س ۱۴۵۲: در بعضی از مناطق زنان مراسمی را به اسم سفره حضرت ابوالفضل(علیه‌السلام) برای اجرای برنامه‏هایی به عنوان جشن عروسی حضرت فاطمه(علیهاالسلام) برگزار می‏کنند و در آن شعرهای عروسی خوانده و کف می‏زنند و سپس شروع به رقص می‏کنند، انجام این امور چه حکمی دارد؟

ج: برگزاری این جشنها و مراسم اگر همراه با ذکر اکاذیب و مطالب باطل نبوده و موجب وهن مذهب نشود، فی‏ نفسه اشکال ندارد.

س ۱۴۵۳: باقی‌مانده اموالی که به عنوان هزینه‏های مراسم عاشورای امام حسین(علیه‌السلام) جمع‏آوری می‏شود، در چه موردی باید خرج شود؟

ج: می‏توان اموال باقی‌مانده را با کسب اجازه اهداء کنندگان آنها در امور خیریه مصرف کرد و یا آنها را برای مصرف در مجالس عزاداری آینده نگه داشت.

س ۱۴۵۴: آیا جایز است در ایام محرم از افراد خیّر اموالی را جمع آوری کرد و با تقسیم آنها به سهم‏های مختلف، قسمتی را به قاری قرآن و مرثیه‌خوان و سخنران داد و باقی‌مانده را برای برگزاری مجالس مصرف کرد؟

ج: اگر با رضایت و موافقت صاحبان اموال باشد، اشکال ندارد.

س ۱۴۵۵: آیا جایز است زنان با حفظ حجاب و پوشیدن لباس خاصی که بدن آنان را بپوشاند، در دسته‏های سینه‌زنی و زنجیرزنی شرکت کنند؟

ج: شرکت زنان در دسته‏های سینه زنی و زنجیر زنی شایسته نیست.

س ۱۴۵۶: اگر قمه زدن در عزاداری ائمه(علیهم‌السلام) موجب مرگ شخص شود، آیا این عمل خودکشی محسوب می‏شود؟

ج: اگر این عمل عادتا منجر به فوت نمی‏شود حکم خودکشی را ندارد ولی اگر از همان ابتدا خوف خطر جانی برای او وجود داشته و در عین حال این کار را انجام داده و منجر به فوت وی شده است، حکم خودکشی را دارد.

س ۱۴۵۷: آیا شرکت در مجالس فاتحه‏ای که برای مسلمانی که با خودکشی از دنیا رفته، برگزار می‏شود جایز است؟ قرائت فاتحه برای آنان بر سر قبرشان چه حکمی دارد؟

ج: این کار فی‌نفسه اشکال ندارد.

س ۱۴۵۸: خواندن مرثیه و مدیحه‏هایی که شنوندگان را در جشنهای تولد ائمه(علیهم‏السلام) و عید مبعث به گریه بیندازد چه حکمی دارد؟ ریختن پول بر سر حاضرین چه حکمی دارد؟

ج: خواندن مرثیه و مدیحه در جشنهای اعیاد دینی اشکال ندارد و پاشیدن پول بر سر حاضرین هم بدون اشکال است بلکه اگر به قصد اظهار شادی و سرور و شادکردن قلوب مؤمنین باشد، ثواب هم دارد.

س ۱۴۵۹: آیا خواندن زن در مجالس عزاداری با علم او به اینکه مردان نامحرم صدای او را می‏شوند جایز است؟

ج: اگر خوف مفسده باشد باید از آن اجتناب شود.

س ۱۴۶۰: در روز عاشورا مراسمی مانند قمه زنی و پابرهنه وارد آتش و ذغال روشن شدن برگزار می‏شود که علاوه بر اینکه باعث بدنام شدن مذهب شیعه اثنی عشری در انظار علما و پیروان مذاهب اسلامی و مردم جهان می‏شود، ضررهای جسمی و روحی هم به این اشخاص وارد می‏کند و همچنین موجب توهین به مذهب می‏گردد، نظر شریف حضرتعالی در این‌باره چیست؟

ج: هر کاری که برای انسان ضرر داشته و یا باعث وهن دین و مذهب گردد حرام است و مؤمنین باید از آن اجتناب کنند و مخفی نیست که بیشتر این امور باعث بدنامی و وهن مذهب اهل بیت(علیهم‌السلام) می‏شود و این از بزرگترین ضررها و خسارتهاست.

س ۱۴۶۱: آیا قمه زدن به‌طور مخفی حلال است یا اینکه فتوای شریف حضرت عالی عمومیت دارد؟

ج: قمه زنی علاوه بر اینکه از نظر عرفی از مظاهر حزن و اندوه محسوب نمی‏شود و سابقه‏ای در عصر ائمه(علیهم‌السلام) و زمانهای بعد از آن ندارد و تأییدی هم به شکل خاص یا عام از معصوم(علیه‌السلام) در مورد آن نرسیده است، در زمان حاضر موجب وهن و بدنام شدن مذهب می‏شود بنا بر این در هیچ حالتی جایز نیست.

س ۱۴۶۲: معیار شرعی ضرر اعم از جسمی یا روحی چیست؟

ج: معیار، ضرری است که در نظر عرف، قابل توّجه و معتنابه باشد.

س ۱۴۶۳: زنجیرزدن به بدن همانگونه که بعضی از مسلمانان انجام می‏دهند، چه حکمی دارد؟

ج: اگر به نحو متعارف و به‌گونه‏ای باشد که از نظر عرفی از مظاهر حزن و اندوه در عزاداری محسوب شود اشکال ندارد.

احکام عزاداری در فتاوای امام خمینی (ره)

سوال ۱: آیا زدن طبل و شیپور در تعزیه حضرت سیدالشهداء ـ علیه السلام ـ جایز است یا نه؟

جواب: اگر از آلات لهو و لعب نباشد و وهن بر مذهب هم نشود مانع ندارد. (ر.ک استفتائات حضرت امام (ره), ج۳, ص۵۸۳)

سوال ۲: سینه زدن اگر موجب سرخ شدن, کبود شدن و خونریزی شود چه حکمی دارد؟

جواب: مادام که ضرر قابل توجه نداشته باشد اشکال ندارد. (برگرفته از استفتائات جدید امام (ره), ج۳, ص۵۸۰, س۳۴)

سوال ۳: خواندن شعرهایی همچون این شعر در عزاداریها و مولودی ها چه حکمی دارد؟

منم سگ حسین, تویی ارباب حسین, و بعد صدای سگ درآوردن.

جواب: از هر کلام و کاری که موجب وهن مذهب است باید اجتناب شود و اشعاری خوانده شود که حاوی مطالب صحیح در مقام بلند ائمه و یا مصائب آنها و نیز زنده کننده اهداف آنها باشد. (ر.ک استفتائات امام (ره), ج۳, ص۵۷۹ عزاداری)

سوال ۴: در مراسم شبیه خوانی افرادی به نقش حضرت ابوالفضل ـ علیه السلام ـ و علی اکبر ـ علیه السّلام ـ شبیه خوانی می کنند آیا نذرهایی که مردم به آنها می دهند متعلق به این افراد است یا خیر؟ در غیر این صورت باید در چه مواردی مصرف شود؟

جواب: این امر بستگی به خود افرادی دارد که نذر می کنند اگر نذر خود اشخاص کرده اند به آنها می رسد و اگر نذر را برای کل مراسم می دهند در همه موارد عزاداری می توانند مصرف نمایند. (ر.ک استفتائات امام (ره), ج۲, ص۴۶۷, س۲۹)

سوال ۵: آیا شارع مقدس اجازه داده در عزای اهل بیت ـ علیهم السلام ـ به صورت زد و خدشه به آن وارد کرد؟ و اگر چنانچه مطلبی در ادامه راه این جوانان مفید می دانید بفرمایید؟

جواب: زدن به سر و صورت و کارهایی که به طور معمول شخص عزادار انجام می دهد مادام که ضرر معتدّ به نداشته باشد اشکال ندارد و جوانان عزیز ضمن شرکت در مجالس عزاداری سیدالشهداء ـ علیه السّلام ـ باید سعی کنند اولاً قصد قربت خود را حفظ و با یادگیری تاریخ عاشورا و تحلیل صحیح نهضت کربلا درس فداکاری, آزادگی و مردانگی شجاعت و غیرت دینی را بیاموزند و امر به معروف و نهی از منکر را به عنوان یکی از درس های قیام کربلا سرلوحه عمل خود قرار دهند و با شناسایی جوانان متدین و مذهبی که در این مراسم شرکت می کنند صفوف خود را فشرده تر سازند و نسبت به افرادی که کمتر در مجالس مذهبی شرکت می کنند و به برکت قیام کربلا موفق به شرکت در مجالس امام حسین ـ علیه السّلام ـ می شوند کمال احترام را قائل شوند و با اخلاق پسندیده و برخورد گرم و متین توطئه دشمنان را در جدایی ملت از مراسم مذهبی نقش بر آب سازند. نکته مهمی که در خاتمه باید مورد توجه قرار گیرد آن است که شرکت در مجالس عاشورا نباید موجب کمرنگ شدن واجبات از جمله نماز خصوصاً در اول وقت گردد و نیز صدای بلندگوی مجالس نباید موجب مزاحمت برای همسایگان گردد. (ر.ک استفتائات امام (ره), ج۳, س۳۳, ص۵۸۰)

سوال ۶: آیا سینه زدن با بدن عریان جایز است؟

جواب: اگر در معرض دید نامحرم باشد و یا خوف مفسده وجود داشته باشد در این صورت نباید با بدن برهنه سینه بزنند. (کتاب مسائل جدید از دیدگاه مراجع تقلید, ج۴, ص۲۰۳)

سوال ۷: آیا در سینه زدن پریدن به بالا و پایین که هم اکنون مرسوم شده است جایز است؟

جواب: بالا و پایین پریدن در سینه زدن حرام نیست ولی بهتر است از روشهای معقول و مناسب با این مجالس استفاده گردد که بهانه به دست مخالفین داده نشود. (کتاب مسائل جدید از دیدگاه مراجع, ج۳, ص۳۶ و ۳۷)

سوال ۸: نظر علما درباره این گونه مداحی های جدید که مدتی است خیلی در بورس است چیست؟

جواب: سۆال مبهم است اگر مقصود مداحی هایی است که در آن اشعار غیر مناسب با مقام بلند اهل بیت ـ علیهم السلام ـ یا کلمات کفرآمیز گفته می شود شرکت در آن مجالس و تروی, جآن و گوش دادن به نوارهای آن حرام است و اگر مسئله دیگری مورد نظر است مرقوم فرمایید تا پاسخ داده شود. (برگرفته از کتاب مسائل جدید از دیدگاه مراجع, ج۳, ص۳۲ ـ ۳۶)

سوال ۹: قمه زدن و آسیب رساندن به خود در عزاداری حضرت سیدالشهداء ـ علیه السلام ـ چه حکمی دارد؟ جواب: عزاداری خامس آل عبا ـ علیهم السلام ـ از افضل قربات و مایه بیداری مسلمین است ولی از کارهایی که موجب وهن مذهب می شود و بهانه به دست مخالفان می دهد باید اجتناب نمود. (استفتائات جدید,, ج۱, س۱۶۴۶)

سوال ۱۰: آیا دلیل عقلی و نقلی در مورد سینه زدن و مشکی پوشیدن در عزای ائمه ـ علیهم السلام ـ وجود دارد؟

جواب: مشکی پوشیدن و سینه زدن هر دو از شعائر عزاداری است و عزاداری بر امام حسین ـ علیه السّلام ـ مورد تأیید روایات فراوان است و از بزرگترین شعائر اسلامی است که طبق آیه شریفه ۳۲ سوره حج ،تعظیم این شعائر لازم است.

سوال ۱۱: متأسفانه بعضی از مواقع دیده می شود در بعضی از هیئتهای عزاداری فلوت زده می شود یا از آهنگهای غربی استفاده می شود و این به جهت جذاب بودن آن و ایجاد ریتم منظم جهت سینه زدن یا زنجیر زدن است؟ آیا نواختن این گونه آهنگ ها جایز است؟

جواب: به طور کلی شرکت در مجالس معصیت جایز نیست و باید افراد مذکور را نهی از منکر نمود البته چون ممکن است گفتن یک شخص اثر نداشته باشد اگر از طریق علمای شهر و یا امام جمعه اقدام شود اثر بیشتری خواهد داشت و استفاده از آلات مخصوص به لهو در همه جا حرام است و در مراسم عزاداری گناهش بیشتر است. (استفتائات جدید امام (ره), ج۳, ص۵۸۳ عزاداری)

سؤال ۱۲: در مورد زنجیر زنى که منجر به سیاه شدن یا مجروح شدن بدن مى‏شود و همچنین غالبا پشت پیراهن افراد باز است و بیشتر درخیابان و معابر عمومى ظاهر مى‏شوند، نظر شما چیست؟

امام خمینى رحمه الله: مانعى ندارد، مگر اینکه موجب ضرر فاحش بر بدن شود .

سؤال ۱۳: بسیارى از تکایا در ایام عزاداریهاى مذهبى، اقدام به حمل «علاماتى‏» مى‏کنند که به قیمت گزافى خریده شده و حمل آن نیز موجب اشکال است . این وسائل از نظر شرعى چه حکمى دارند؟

امام خمینى رحمه الله: اشکال ندارد . استفتائات امام خمینی رحمه الله، ج ۲، ص ۲۸، س ۷۲ .

سؤال ۱۴: آیا تشبه به اهل بیت علیهم السلام در نمایش و تعزیه و غیر آن جایز است؟

امام خمینى رحمه الله: با مراعات احترام آنان جایز است. امام خمینى رحمه الله: تعزیه و شبیه خوانى اگر مشتمل بر حرام نباشد و موجب وهن مذهب نشود، اشکال ندارد ولى بهتر است‏ به جاى آن، مجالس روضه خوانى برپا کنند. استفتائات امام خمینی رحمه الله، ج ۲، ص ۲۸، س ۷۱ و ج ۳، س ۴۴ و ۴۰ و ۴۷ و ۳۳ .

سؤال۱۵: قمه زدن در عزادارى امام حسین علیه السلام چه حکمى دارد؟

امام خمینى رحمه الله: اگر موجب ضرر نباشد مانع ندارد، ولى در این زمان این عمل نشود . استفتاءات، ج ۳، ص ۵۸۱، س ۳۸ .

مقام معظم رهبرى: اگر موجب وهن مذهب در زمان حاضر و یا مستلزم خوف خطر جان یا ضرر معتنى به باشد، جایز نیست .  بیانات رهبری و استفتائات آیات عظام پیرامون عزاداری عاشورا، ص ۳۵ .

سؤال ۱۷: در رادیو مدح ائمه طاهرین علیهم السلام با واقعه کربلا را با وزن و ساز و با لحن خوب مى‏خوانند . آیا استماعش جایز است‏یا خیر؟

امام خمینى رحمه الله: اگر غنا و موسیقى نباشد مانع ندارد .

سؤال ۱۸: هیئتهاى نوازنده و کسانى که درمراسم تشییع جنازه شهداء موزیک عزا مى‏زنند، از لحاظ شرعى چه حکمى دارد؟ و آیا خرید و فروش آن لوازم حرام است‏یا خیر؟

امام خمینى رحمه الله: خرید و فروش آلات لهو حرام است و موسیقى مطرب جایز نیست و صداهاى مشکوک مانع ندارد . استفتائات امام خمینی رحمه الله، ج ۲، ص ۱۶، س ۳۶

سؤال ۱۹: آیا زدن طبل و شیپور در تعزیه حضرت سیدالشهداء علیه السلام جایز است‏ یا نه؟

امام خمینى رحمه الله: اگر از آلات لهو و لعب نباشد و وهن بر مذهب هم نشود مانع ندارد . همان، ج ۳، ص ۵۸۳، س